Kolejnym ciekawym z praktycznego punku widzenia problemem, na jaki chciałbym zwrócić uwagę jest możliwość przeniesienia siedziby polskiej spółki handlowej za granicę.
W ostatnim czasie polskich przedsiębiorców coraz częściej interesuje możliwość przeniesienia spółki do innego kraju. Otrzymuję coraz więcej formułowanych w różny sposób zapytań w tym zakresie, przykładowo o:
- przeniesienie firmy do Czech, przeniesienie firmy na Słowację, przeniesienie firmy do Bułgarii, przeniesienie firmy na Węgry, przeniesienie firmy na Cypr, Maltę, do raju podatkowego, a także innych krajów
- przeniesienie siedziby spółki do innego kraju
Praktyka uczy, że pod wskazanymi pytaniami kryją się często skrajnie różne cele i oczekiwania klientów. Poniżej chciałbym skupić się na transgranicznym przeniesieniu statutowej siedziby spółki prawa handlowego zarejestrowanej w Polsce do innego kraju przy jednoczesnym zachowaniu osobowości prawnej oraz wszystkich praw i obowiązków spółki działającej wcześniej w Polsce. Klienci zainteresowani przeprowadzeniem tego rodzaju procesu zwykle oczekują następujących efektów:
- wykreślenie spółki z polskiego KRS
- rejestracja spółki w zagranicznym rejestrze przedsiębiorców
- przejęcie przez spółkę zarejestrowaną w państwie zagranicznym wszystkich praw i obowiązków spółki zarejestrowanej wcześniej w Polsce (np. własności majątku ruchomego, nieruchomości, przejęcie wszystkich umów, praw własności intelektualnej)
Czy tak rozumiana transgraniczna zmiana siedziby spółki handlowej jest możliwa?
Transgraniczna zmiana siedziby spółki handlowej w prawie polskim.
Przepisy Kodeksu spółek handlowych przewidują możliwość przeniesienia siedziby spółki z o.o. oraz spółki akcyjnej za granicę, nie regulują jednak w sposób precyzyjny trybu transgranicznej zmiany siedziby spółki. Ustawodawca ograniczył się wyłącznie do wskazania w art. 270 pkt 2) k.s.h. oraz art. 459 pkt 2) k.s.h., że podjęcie przez wspólników (akcjonariuszy) uchwały o przeniesieniu siedziby spółki za granicę powoduje rozwiązanie spółki.
Do omawianej kwestii odnosi się także art. 19 ustawy Prawo prywatne międzynarodowe:
Z chwilą przeniesienia siedziby do innego państwa, osoba prawna podlega prawu tego państwa. Osobowość prawna uzyskana w państwie dotychczasowej siedziby jest zachowana, jeżeli przewiduje to prawo każdego z zainteresowanych państw. Przeniesienie siedziby w obrębie Europejskiego Obszaru Gospodarczego nie prowadzi do utraty osobowości prawnej.
Warto jednak zwrócić uwagę, że ustawa Prawo prywatne międzynarodowe reguluje wyłącznie właściwość prawa dla stosunków z zakresu prawa prywatnego związanych z więcej niż jednym państwem, a więc jedynie prawo jakiego państwa zastosować w danym przypadku. W Kodeksie spółek handlowych, ani w innym akcie powszechnie obowiązującego prawa regulującym funkcjonowanie spółek handlowych nie przewidziano natomiast właściwych procedur umożliwiających transgraniczną zmianę siedziby spółki.
Co to w praktyce oznacza?
Wspólnicy spółki z o.o. oraz walne zgromadzenie spółki akcyjnej mogą podjąć uchwałę o przeniesieniu spółki za granicę. Uchwała taka będzie zgodna z prawem. Natomiast podjęcie uchwały o wskazanej treści skutkuje rozwiązaniem spółki i koniecznością przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego, a więc takiej samej procedury jak przy „zwykłej” likwidacji polskiej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, czy spółki akcyjnej. Czynności likwidacyjne obejmują zakończenie bieżących interesów spółki, ściągnięcie wierzytelności, wypełnienie zobowiązań i upłynnienie majątku spółki, zaspokojenie lub zabezpieczenie wierzycieli, złożenie sprawozdania finansowego z dokonania tych czynności oraz wskazanie przechowawcy ksiąg i dokumentów likwidowanej spółki.
Jak wskazuje dotychczasowa praktyka orzecznicza, złożenie do polskiego sądu rejestrowego wniosku o wykreślenie spółki z rejestru przedsiębiorców KRS na podstawie uchwały o przeniesieniu siedziby spółki za granicę bez uprzedniego przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego nie zostanie przez sąd uwzględnione, i to bez względu na okoliczność czy sąd państwa obcego wpiszę spółkę do zagranicznego rejestru.
W obecnym stanie prawnym, wskazany na wstępie cel nie może zatem zostać osiągnięty poprzez podjęcie uchwały o przeniesieniu siedziby spółki za granicę.
W kontekście powyższego warto zwrócić jednak uwagę, że wskazane regulacje polskiego Kodeksu spółek handlowych uzależniające przeniesienie siedziby statutowej polskiej spółki z o.o. do innego państwa Unii Europejskiej od przeprowadzenia likwidacji w Polsce uznane zostały przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej za niezgodne z unijną zasadą swobody przedsiębiorczości (por. wyrok TSUE z dnia 25 października 2017 r. w sprawie C‑106/16 Polbud – Wykonawstwo sp. z o.o., w likwidacji; więcej informacji co do treści wyroku znaleźć można tutaj). Jak zatem wynika z zasady pierwszeństwa stosowania prawa unijnego, po 25 października 2017 roku sąd polski rozpoznający sprawę przeniesienia statutowej siedziby spółki polskiej do innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej, powinien odmówić zastosowania przepisów Kodeksu spółek handlowych przewidujących obowiązek przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego w Polsce ze względu na ich niezgodność z unijną zasadą swobody przedsiębiorczości (art. 49 i 54 TFUE). Ponadto, jak wynika z zasady lojalnej współpracy, oczekiwać należy uchylenia przez polskiego ustawodawcę niezgodnych z prawem unijnym regulacji krajowych.
Podsumowując, do dnia 25 października 2017 przeniesienie siedziby spółki handlowej za granicę w sposób opisany na wstępie nie było możliwe. Natomiast po tej dacie, oczekiwać należy zmiany praktyki sądów polskich i nowelizacji przepisów. Praktyka w tym zakresie będzie się kształtować w najbliższym czasie.
Rozwiązanie alternatywne – transgraniczne łączenie się spółek
Z uwagi na przedstawione wyżej wątpliwości co do możliwości przeniesienia siedziby spółki za granicę, rozważyć należy zastosowanie rozwiązań alternatywnych. W praktyce odpowiednim środkiem do osiągnięcia wskazanego na wstępie celu jest skorzystanie z możliwości, jakie stwarzają przepisy o transgranicznym łączeniu się spółek z o.o., spółek akcyjnych i spółek komandytowo akcyjnych zarejestrowanych w różnych państwach członkowskich. Proces w tym przypadku przedstawia się następująco:
- utworzenie spółki w państwie UE, do którego klient zamierza przenieść siedzibę spółki
- przeprowadzenie transgranicznego połączenia nowo utworzonej spółki zagranicznej ze spółką polską w ten sposób, że spółka zagraniczna przejmie spółkę polską, a spółka polska zostanie wykreślona z KRS.
Przejmująca spółka zagraniczna przejmie wszystkie prawa i obowiązki przejmowanej spółki polskiej, co wynika z treści art. 494 § 1 k.s.h.:
Art. 494. § 1. Spółka przejmująca albo spółka nowo zawiązana wstępuje z dniem połączenia we wszystkie prawa i obowiązki spółki przejmowanej albo spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki.
W opisany wyżej sposób można zatem spełnić cele wymienione na wstępie, a więc doprowadzić do sytuacji takiej, że: spółka polska zostanie wykreślona z KRS, a wszystkie jej prawa i obowiązki przejmie spółka zagraniczna. W trakcie procesu przekształcenie nie wystąpi obowiązek przeprowadzenia likwidacji spółki polskiej.
Przejęcia spółki polskiej w opisany wyżej sposób dokonać może spółka zagraniczna zarejestrowana w dowolnym państwie członkowskim Unii Europejskiej, w tym np. spółka na Malcie, na Cyprze, w Bułgarii, w Czechach, na Słowacji.
Zastosować można także inne rozwiązania, np. z wykorzystaniem spółki europejskiej, czy też sprzedaż lub wniesienie przedsiębiorstwa do spółki zagranicznej. Wybór optymalnego rozwiązania uzależniony jest od sytuacji klienta.