Zbycie udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością
Zmiana wspólnika w spółce z o.o. może nastąpić na podstawie umowy zbycia udziałów lub w innym trybie, np. w ramach egzekucji komorniczej. W tym wpisie ograniczę się do omówienia umownego zbycia udziałów.
Przed podpisaniem umowy ważne jest, aby zweryfikować jakie warunki są wymagane do skutecznego zbycia udziałów. Ograniczenia w tym zakresie mogą być zawarte w umowie spółki. Wynika to z art. 182 § 1 1 KSH, który umożliwia uzależnienie zbycia udziałów od zgody spółki lub ograniczenie w inny sposób. W praktyce różnego rodzaju ograniczenia zbycia udziałów występują często we wzorach umowy spółki stosowanych standardowo przez kancelarie notarialne. Najczęściej można spotkać uzależnienie zbycia udziałów od zgody spółki, przyznanie wspólnikom prawa pierwokupu, czy pierwszeństwa nabycia udziałów. W zależności od postanowień umownych, przed sprzedażą udziałów może więc być wymagane np. uzyskanie pisemnej zgody zarządu spółki, czy zaoferowanie udziałów w pierwszej kolejności pozostałym wspólnikom. Doświadczenie uczy, że wspólnicy nie zawsze pamiętają o spełnieniu dodatkowych wymogów, ograniczając się jedynie do samego podpisania umowy. Tymczasem umowa zawarta bez dochowania wymogów przewidzianych umową spółki będzie bezskuteczna.
Forma zbycia udziałów w spółce z o.o.
Zbycie udziałów wymaga wizyty u notariusza. Zgodnie z treścią art. 180 § 1 KSH powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Co ważne, wymagane jest jedynie poświadczenie podpisu przez notariusza, a nie zawarcie aktu notarialnego. W praktyce oznacza to, że strony podpisują w obecności notariusza przygotowaną wcześniej umowę. Notariusz w treści klauzuli poświadcza jedynie, że konkretne osoby złożyły podpisy w jego obecności. Notariusz nie projektuje umowy, ani nie jest zobowiązany do weryfikacji jej treści oraz umocowania osób podpisujących umowę. Nie pobiera także podatku od czynności cywilnoprawnych. Także taksa notarialna jest znacznie niższa i wynosi 1/10 właściwej dla aktu notarialnego. Odpowiedzialność za poprawne sformułowanie umowy oraz obowiązek rozliczenia i opłacenia PCC spoczywa na stronach.
Umowa sprzedaży udziałów w spółce z o.o. czy inna umowa
W praktyce najczęściej spotykanym rodzajem umowy wykorzystywanym do przeniesienia własności udziałów jest umowa sprzedaży udziałów. Strony często decydują się także na zawarcie umowy „datio in solutum” (umowa o świadczenie w miejsce wykonania), oraz przeprowadzenie tzw. wymiany udziałów, które są korzystne ze względów podatkowych, o czym niżej. Pomiędzy członkami rodziny nie rzadko zawierana jest także umowa darowizny udziałów. Dopuszczalne jest także zawarcie innego rodzaju umów, w tym umów nienazwanych.
Zawiadomienie spółki o zbyciu udziałów
Zgodnie z art. 187 § 1 KSH, o zbyciu udziałów należy zawiadomić spółkę. Najlepiej zrobić to niezwłocznie. Do zawiadomienia powinno się dołączyć dowód zawarcia umowy. Najlepszym rozwiązaniem jest przedstawienie spółce oryginału umowy lub jej notarialnej kopii. Przejście udziałów jest skuteczne wobec spółki dopiero od chwili otrzymania zawiadomienia wraz z dowodem.
Rejestracja zmiany wspólnika w KRS
Umowa zbycia udziałów jest skuteczna od dnia jej wejścia w życie, chyba że strony postanowią inaczej. Zmiana wspólnika następuje zatem od dnia zawarcia umowy, a nie od dnia rejestracji zmiany w KRS przez sąd rejestrowy. Niemniej jednak, zarząd spółki jest zobowiązany do zgłoszenia zmiany do KRS. Jeżeli tego nie dokona, sąd rejestrowy po uzyskaniu wiadomości o zawarciu umowy może wszcząć tzw. postępowanie przymuszające, w trakcie którego może między innymi nakładać grzywny.
Sprzedaż udziałów a podatek dochodowy
Odpłatne zbycie udziałów stanowi przychód. Zbycie udziałów powinno nastąpić za cenę odpowiadającą ich wartości rynkowej, która często nie jest tożsama z wartością nominalną udziałów (wpisaną w KRS). Wartość rynkowa udziałów może być wyższa, równa lub niższa od wartości nominalnej, w zależności od sytuacji w jakiej znajduje się spółka. Koszty uzyskania przychodu oblicza się w różny sposób, w zależności od tego, czy udziały zostały objęte za wkład pieniężny czy za aport oraz jaką formę miał aport. Co ważne, w przypadku osób fizycznych (PIT), przychód ze zbycia udziałów co do zasady należy do odrębnej grupy przychodów (kapitały pieniężne). Oznacza to, że przychód i koszty uzyskania przychodu z tytułu zbycia udziałów nie sumują się z innego rodzaju przychodami i kosztami (np. z działalności gospodarczej, ze stosunku pracy). Inaczej jest w przypadku sprzedaży udziałów przez osobę prawną (CIT), gdzie przychód i koszty ze zbycia udziałów „wrzuca się do jednego worka” z innymi przychodami i kosztami z działalności gospodarczej i rozlicza na zasadach ogólnych.
Wymiana udziałów w spółce z o.o.
Jednym z najczęściej stosowanych mechanizmów optymalizacji podatkowej przy zbyciu udziałów jest (a przynajmniej do niedawna była) tzw. wymiana udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Proces ten polega na tym, spółka A nabywa od wspólnika spółki B udziały spółki B w zamian przekazując wspólnikowi spółki B własne udziały. Przeprowadzenie wymiany udziałów, przy spełnieniu dodatkowych warunków, jest neutralne podatkowo – nie powoduje powstania przychodu po stronie spółki A ani wspólnika spółki B. Do 1 stycznia 2017 roku mechanizm wymiany udziałów pozwalał na skuteczną optymalizację podatkową w zakresie podatku dochodowego od sprzedaży udziałów. Znowelizowane przepisy wyłączają stosowanie korzystnych dla podatników regulacji co do wymiany udziałów w przypadkach, gdy głównym lub jednym z głównych wymiany udziałów jest uniknięcie lub uchylenie się od opodatkowania. Aby móc skorzystać z udogodnień podatkowych, podatnik musi udowodnić, że wymiana udziałów nastąpiła z przyczyn ekonomicznych. Optymalizacja podatkowa z zastosowaniem wymiany udziałów nadal jest możliwa, wymaga jednak udowodnienia istnienia uzasadnionych ekonomicznych przyczyn.
Sprzedaż udziałów a PCC
Zbycie udziałów wywołuje skutki podatkowe w zakresie podatku od czynności prawnych, jeżeli następuje na mocy umowy objętej tym podatkiem (np. umowy sprzedaży, umowy zamiany). Stawka podatku wynosi 1%. Obowiązek zapłaty PCC spoczywa po stronie nabywcy udziałów. Przy transakcjach opiewających na znaczne kwoty, obciążenie podatkowe może być zatem dość wysokie. Z tego względu w wielu przypadkach korzystne podatkowo może okazać się zawarcie umowy nie objętej ustawa o podatku od czynności cywilnoprawnych. Przykładem takiej umowy jest „datio in solutum” – umowa o świadczenie w miejsce wykonania, która w uproszczeniu polega na tym, że na nabywcę przenosi się własność udziałów w wykonaniu innego zobowiązania.
Podsumowanie
Jak widać zbycie udziałów wymaga dokonania analizy przepisów na kilku płaszczyznach, z uwzględnieniem różnych dziedzin prawa takich jak:
- prawo spółek handlowych (np. obowiązek uzyskania zgody na sprzedaż udziałów, inne ograniczenia)
- prawo cywilne (wybór odpowiedniego rodzaju umowy, np. sprzedaż udziałów w sp. z o.o., zamiana, datio in solutum, darowizna)
- prawo podatkowe (np. podatek dochodowy od sprzedaży udziałów, PCC od sprzedaży udziałów)
Niewłaściwe przeprowadzenie transakcji sprzedaży udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością może doprowadzić do bezskuteczności umowy lub niekorzystnych konsekwencji podatkowych.